فضایل امیرمومنان حضرت علی علیه السلام در قرآن - گفتگوی معاویه با ابن عباس

هنگامیكه معاویه به‌ عنوان خلیفه مسلمین وارد مدینة طیّبه شد، دستور داد تا ابن عباس، عموزادة علی علیه‎السّلام راحاضر كنند، آنگاه با كمال ناراحتی و خشم به او گفت:
شنیده‎ام هنوز دم از فضایل علی می‎زنی؟

مگر نمی‎دانی ذكر فضایل علی را ممنوع كرده‎ام؟

بترس از اینكه مبتلای به عقوبت سختی گردی به نحوی كه هرگز از آن رهایی نداشته باشی.
ابن عباس گفت:تمام اهل مدینه شاهدند كه من به غیر از تفسیر قرآن سخن دیگری بر زبان جاری نمی‎كنم، لكن چون از پیغمبر خدا  صلی‎الله علیه و آله  شنیدم كه فرمودند:

مَنْ فسَّرَ القرآنَ بِرَایهِ فَالیَتَبَوَّءْ مَقْعَدُهُ مِنَ النّارِ 

كسی كه قرآن را بر خلاف واقع تفسیر كند، نشیمن‎گاه او در آتش خواهد بود؛ لذا هرگز قرآن را بر خلاف واقع تفسیر نمی‎كنم.

معاویه گفت:  تفسیر بگو و خلاف حقیقت و درو‎غ هم معنا مكن، لكن حق نداری دم از فضیلت علی بزنی.

ابن عباس گفت: بسیار خوب، لكن گاهی من این آیة شریفه را می‎خوانم:

وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسكیناً وَ یَتیماً و أسیراً[1] از من سؤال می‎كنند: خداوند در این آیه از چه كسانی ستایش می‎كند؟

اگر بگویم آنان علی و فاطمه و حسنین و فضّة خادمه می‎باشند،آیه را به نحو حقیقت تفسیر نموده‎ام و إلاّ آیه رابه دروغ و خلاف واقع تفسیر كرده‎ام.

معاویه گفت: آیات دیگر را از برای مردم تفسیر كن.

مگر قر‎‎آن آیة دیگری ندارد؟

ابن عباس گفت:بسیار خوب، اینك آیة دیگری می‎خوانم و آنگاه این آیه را خواند:

یْا أیُّها الرَّسولُ بَلَّغْ ما اُنزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعْصِمُكَ مِنَ الّناس[2]

از من سؤال می‎كنند، پیامبر مأمور به ابلاغ چه موضوعی بوده كه اگر آنرا ابلاغ نمی‎كرد گویا اصلاً رسالت خود را ابلاغ نكرده ؟

اگر بگویم پیغمبر  صلی‎الله علیه و آله در غدیر خم مأمور بود تا علی علیه‎السّلام  را به عنوان خلیفة بلافصل خود معرفی نماید آیه را درست تفسیر كرده‎ام و الا بر خلاف واقع سخن گفته‎ام.

معاویه گفت: مگر حتماً باید این آیه را تفسیر كنی؟ آیه دیگری بخوان

ابن عباس گفت: این آیة شریفه را بشنو:

یاایُّهاالذین آمنوا اذا ناجَیْتُمُ الرَّسولَ فَقَدَّموا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواكُمْ صَدَقَة [3]

از من می‎پرسند: آیا كسی به این آیه شریف عمل نموده؟ اگر بگویم تنها كسی كه به این آیه عمل نموده علی  علیه‎السّلام  است و او با اینكه یك دینار بیشتر نداشت، با این حال یك دینار را به ده درهم فروخت و هر گاه می‎خواست با پیامبر نجوا كند، یك درهم صدقه می‎داد، در این صورت آیه را صحیح تفسیر كرده‎‏ام و إلّا بر خداوند دروغ بسته‎ام و من هرگز جرأت آن را ندارم كه بر خلاف واقع، قرآن را تفسیر كنم.

معاویه گفت: از آیات دیگر قرآن بخوان.

ابن عباس خواند:
وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشری نَفْسَهُ اَبْتِغاءَ مَرْضات اللهِ، وَاللهُ رَئُوفٌ بالعِبادِ[4]

ازمن می‎پرسند: آن كسی كه جان خود را در راه رضایت خدا بذل نمود كه بوده؟ اگر بگویم آن شخص علی ـ علیه‎السّلام ـ بود كه در لیلةالمبیت بجای پیغمبر اكرم  صلی‎الله علیه و آله  در بستر خوابید تا اینكه آن حضرت بتواند به مدینه هجرت كند، آیه را به نحو حقیقت و واقع تفسیر نموده‎ام وإلا به خداوند اسناد دروغ داده‎‎ام.

معاویه گفت: از آیات دیگر قرآن بخوان.

ابن عباس گفت: این آیه شریفه را گوش كن:

قُلْ لا اَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ اَجْراً اِلاّ المَوَدَّةِ فی القُرْبی[5]

از من سؤال می‎كنند: ذی القربی كیانند كه محبت آنان در عوض مزد رسالت پیغمبر اكرم  صلی‎الله علیه و آله می‎باشد؟

اگر بگویم مراد، علی و فاطمه و فرزندان آنهاست درست تفسیر كرده‎ام و گرنه بر خلاف واقع تفسیر كرده‎ام و من هرگز این كار را نخواهم كرد.

معاویه گفت: قرآن هزاران آیه دارد،آیه دیگری بخوان.

ابن عباس خواند:

انَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ اَلْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهیراً[6]

از من می‎پرسند: آنانیكه خداوند هر رجس و پلیدی را از آنهازایل نموده چه كسانی هستند؟ اگر بگویم آنان اهلبیت پیغمبراكرم  صلی‎الله علیه و آله  هستند براستی سخن گفته‎ام والّا آیه را به دروغ تفسیر كرده‎ام.

معاویه گفت: مگر در قرآن آیة دیگری نیست؟

ابن عباس این آیة شریفه را خواند:

فَمَنْ حاجَّكَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جائَكَ مِنَ العِلْمِ فَقُل ْتَعالَوْ نَدْعُ اَبْنائَنا وَ اَبْنائَكُمْ وَ نسائَنا و نسائَكُمْ وَ اَنفُسَنا اَنْفُسَكُمْ، ثٌمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلُ لَّعنَةَ اللهِ عَلَی الكاذِبینَ[7]

و گفت: از من سؤال می‎كنند: داستان مباهلة پیغمبر ـ صلی‎الله علیه و آله ـ با نصارای نجران كه بنا شد در حق هم نفرین كنند تا خداوند دروغگو را از بین ببرد چیست؟ اگر بخواهم طبق واقع تفسیر كنم باید بگویم: پیغمبر اكرم ـ صلی‎الله علیه و آله ـ در روز مباهله دو فرزند خود، امام حسن و امام حسین علیهما‎السّلام و زهرا  علیها‎السّلام  و علی  علیه‎السّلام  را با خود همراه كرد و از علی علیه‎السّلام ـ تعبیر به نفس وجان خود كرد، اما اگر بگویم پیغمبر صلی‎الله علیه و آله مردی غیر از علی  علیه‎السّلام  را جهت مباهله با خود همراه كرد قطعاً دروغ گفته‎ام و من هرگز بر خلاف واقع آیه‎ای تفسیر نمی‎كنم.

معاویه گفت: آیة دیگری بخوان.

ابن عباس خواند:

اِنَّما وَلیُّكُمُ اللهُ وَ رسوُلُهُ و الَّذینَ آمنوا الذینَ یُقیمون الصَّلوهَ وَ یُؤتُونَ الزَّكاهَ وَهُمْ راكِعُونَ[8]
پس گفت:  اگر از من بپرسند: آن كسی كه بعد از خدا و رسول بر مردم ولایت دارد و دارای این صفت بوده كه در حال ركوع نماز زكات داده كیست؟

اگر بگویم او علی ـ علیه‎السّلام ـ است به نحو حقیقت سخن رانده‎ام والا آیه را بر خلاف حقیقت تفسیر كرده‎ام و از من چنین انتظاری نداشته باش

معاویه گفت: آیة دیگری را برای مردم تفسیر كن، مگر قر‎آن فقط شامل همین آیاتی بود كه در شأن علی تفسیر كردی؟

ابن عباس گفت: پس این آیه را بشنو

اِنَّمااَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هاد[9]

از من سؤالی می‎شود كه تفسیر این آیه چیست؟ مامنذر را كه پیغمبر اكرم  صلی‎الله علیه و آله باشد شناخته‎ایم، امّا، هادی امّت را نمی‎شناسیم. اگر بگویم مقصود از هادی امّت علی علیه‎السّلام است براستی سخن گفته‎ام زیرا تمام علماء خاصّه و عامّه این حدیث شریف را از پیغمبر اكرم  صلی‎الله علیه و آله ـ نقل نموده‎اند كه فرمود:

أنا المُنْذِرُ و علیٌّ الهادی و بِكَ یا علیُّ یُهْتَدی المُهْتَدوُنَ

من ترساننده امّت و علی رهنمای آنان می‎باشد و سپس فرمودند: یا علی توسط تو مردم به راه راست هدایت خواهند شد. و هر گاه آیة شریفه را خلاف واقع تفسیر كنم گنهكار خواهم بود و من طاقت عقوبت خداوند را ندارم.

معاویه گفت: مگر قرآن آیات دیگری ندارد كه تفسیر كنی؟

ابن عباس گفت: بسیار خوب آیة دیگری را گوش كن:

قُلْ كَفی بِاللهِ شهیداً بَیْنی وَ بَیْنَكُم وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الكِتابِ[10]

مردم از من سؤال می‎كنند: آن كسی كه در نزد او علم قرآن بوده چه كسی است؟

اگر بگویم علی  علیه‎السّلام است براستی سخن گفته‎ام زیرا تمام مفسرین از اهل تسنّن و تشییع نقل كرده‎اند كه چون از پیغمبر اكرم  صلی‎الله علیه و آله سؤال شد: آن كسی كه علم قرآن در نزد اوست كیست؟ فرمود: علی علیه‎السّلام  است بعلاوه رسول گرامی اسلام بارها فرمودند:

أنا مدینةُ العِلْمِ وَ عَلیٌّ بابُها، فَمَنْ أرادَ الحِكْمَةَفَالْیَئْتِها مِنْ بابِها
من شهر علم و علی بمنزلة باب علم و حكمت است، پس هر كس دانش می‎خواهد باید ابتدا دست به دامن علی ـ علیه‎السّلام ـ شود.

معاویه گفت:از آیات دیگر قرآن قرائت كن.

ابن عباس گفت

این آیة شریفة را می‎خوانم:

وَاَعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمیعاً و لا تَفَرَّقوُا[11]

از من از تفسیر این آیه سؤال می‎كنند؛ اگر بگویم مقصود از ریسمانی كه مردم باید به آن چنگ بزنند تا دچار اختلاف نشوند، اهلبیت پیغمبر صلی‎الله علیه و آله و در رأس آنان علی  علیه‎السّلام است براستی سخن گفته‎ام زیرا خاصّه و عامّه بنحو تواتر این حدیث را از وجود مبارك نبی اكرم  صلی‎الله علیه و آله  نقل كرده‎اند كه فرمود:
اِنی تَرَكْتُ فیكُمْ حَبْلَیْنی، إنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِما لَنْ‌ تَضِلّوا اَبَداً، اَحَدُهُما اَكْبَرٌ مِنَ اَلاَخَرِ، كِتابُ الله حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّماءِ اِلَی اَلأرضِ وَ عِتْرَتی أهلَ بیتی. فَانَّهُما لَنْ یفتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوْض

به درستی كه من دو ریسمان محكم را در بین امّت خود به یادگار می‎گذارم، و هر كس به این دو ریسمان محكم چنگ بزند هر‎گز گمراه نمی‎شود، یكی از آنها بزرگ‌تر از دیگری است و آن قرآن است كه چون ریسمان از آسمان به زمین كشیده شده و دیگری عترت من است و این دو از هم جدا نمی‎شوند تا اینكه در كنار حوض كوثر بر من وارد گردند.

ای معاویه! اگر من آیه را به غیر از این تفسیر كنم بر خلاف حقیقت معنی نموده‎ام و من هرگز چنین نخواهم كرد.

__________

[1] .سوره انسان، آیه 8.
[2] .سوره مائده، آیه67.

[3] سوره مجادله،آیه12.
[4] . سوره شور‎ی،آیه23.
[5] .سوره بقره آیه207.
[6] . سوره احزاب ، آیه33.
[7] . سوره مائده آیه55.
[8] . سوره آل عمران، آیه 61.
[9] . سوره رعد آیه 7.
[10] . سوره رعد آیه 43.
[11] . سوره آل عمران، آیه 103.

حال چه کسانی

حديث ولايت را به گوش همه مسلمانان رساندند

بارها گفت محمد که علی جان من است 

هم به جان علی و جان محمد صلوات

پروردگارا قلوب ما را به نور قرآن روشن گردان و توفيق عمل  به قرآن را عنايت فرما

 و نيز به لطف و كرم خود سفر  مسافرين  ما را بي خطر و آنهارا 

 به سلامت به اوطانشان برگردان 

پروردگارا امور ما را به قرآن

اصلاح بفرما و توفيق بندگي خالصانه را  به قرآن مستحكمت عنايت فرما

و نيز به لطف و كرم خود بيماران ما را شفا عنايت فرما آمين يا رب العالمين

خداوندا از تو تقاضاي خالصانه مي كنم  آنچه را كه بندگان شایسته ات از تو خواستند 

و عنايت كردي به ما نيز از كرم و لطف بي كرانت عطا فرما  آمين با ربّ العالمين

آمين يا رب العالمين

پروردگارا امور ما را به قرآن اصلاح بفرما

و توفيق بندگي خالصانه را  به قرآن مستحكمت عنايت فرما

 و نيز به لطف و كرم خود بيماران ما را شفا عنايت فرما آمين يا رب العالمين 

گرد آوری شده توسط

 محمّد حسن خسروي