پیام 1226ویژگی های شب قدر در قرآن

ویژگی های شب قدر در قرآن

آن شب خاص در ماه رمضان شب قدر و تقدیر نامیده شد؛ زیرا خداوند متعال در آن شب، رخدادهای یک سال؛ یعنى از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر مى‏کند؛ یعنی زندگى، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و چیزهایى دیگر از این قبیل افراد را رقم می زند

شب قدر شبی است در ماه مبارک رمضان که در آن شب، قرآن کریم نازل شد
این را می توان با کنار هم قرار دادن دو آیه از قرآن کریم به دست آورد یکی آیه 185/ بقره که می فرماید: شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآن‏ ؛
ماه رمضانی که در آن قرآن نازل شد و دیگری آیه 1/ قدر که می فرماید:
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر ؛ 
ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم

پس تردیدی نیست که شب قدر، شب نزول قرآن یکی از شبهای ماه مبارک رمضان است و گمان اینکه شب قدر، شب نزول قرآن در ماه رجب، شعبان و یا زمانی غیر از ماه رمضان باشد پندار نادرستی خواهد بود

ویژگی های این شب از نظر قرآن کریم

شب نزول قرآن کریم

همانگونه که گذشت قرآن کریم در (آیه 1/ قدر )خبر از نزول قرآن در این شب می دهد. سۆال مشهوری در این جا مطرح است که اگر قرآن در این شب به رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد و پس آن آغاز نزول در 27 رجب و استمرار آن در طول بیست و سه سال چه می شود؟

علامه طباطبایی ره این مفسر بزرگ قرآن کریم
با استناد به این آیه و آیات 2ـ3/ دخان می نویسد

قرآن کریم دو جور نازل شده، یکى یکپارچه و در یک شب معین و یکى هم به تدریج در طول بیست و سه سال نبوت؛ یکی انزال است و دفعی و یکی تنزیل است و تدریجی.]

منظور،
جبرئیل امین است که روح الامین نیز نامیده مى‏شود و بعضى با توجه به آیه 25/ شوری
روح را به معنى وحى تفسیر کرده‏اند که می فرماید:
و کذلِک أَوْحَیْنا إِلَیْک رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ؛
 همانگونه که بر پیامبران پیش وحى فرستادیم بر تو نیز به فرمان خود وحى کردیم

شب قدر و اندازه گیری

قرآن کریم با وصف قدر و اندازه گیری از این شب یاد می کند و آن را  لَیْلَة الْقَدْر  می خواند. اما چرا؟

آن شب خاص در ماه رمضان شب قدر و تقدیر نامیده شد؛ زیرا خداوند متعال در آن شب، رخدادهای یک سال؛ یعنى از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر مى‏کند؛ یعنی زندگى، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و چیزهایى دیگر از این قبیل افراد را رقم می زند

این معنا در آیه 4/ سوره دخان که در وصف شب قدر است مشهودتر است.
 در آن آیه می فرماید

 فِیها یُفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ
 فرق ؛ به معناى جدا سازى و مشخص کردن دو چیز از یکدیگر است
 وفرق هر امر حکیم یعنی آن امر و آن واقعه‏اى که باید رخ دهد را با تقدیر و اندازه‏گیرى مشخص سازند
بنابراین این شب را شب قدر نامید چون در آن شب هر واقعه ای که تا سال آینده باید رخ دهد در آن شب حد اندازه اش تعیین شده و رقم می خورد

دو نکته:

اول. خداوند متعال حکیم است و تقدیر او نیز حکیمانه است و از این کار هم با تعبیر امر حکیم یاد کرد بنابراین واقعه ای که رقم می خورد حکیمانه و به تعبیر عامیانه روی حساب و کتاب است. برای مثال در شب قدر رقم می خورد: فلانی که با اختیار خود، فلان کارها را انجام خواهد داد به اضافه کارهایی که انجام داده است به همراه تأثیر عوامل دیگری مانند دعای خیر یا آه دردمندانه دیگران در حق او، به فلان سرنوشت خیر یا ناگوار دچار شود. به عبارت دیگر رابطه منطقی و ریاضی دو طرف تساوی به امضاء می رسد

اگر کسی طرف اول این تساوی را که مربوط به اوست را بعد از این شب تغییر داد و آن در جهت خوب یا بد تغییر داد به شکل خودکار ، طرف دیگر تساوی متناسب با طرف اول تغییر می کند. چه بسا کربلای نوشته شده با گناهی از دست برود و کربلایی نانوشته با ترک واقعی یک گناه یا انجام یک کار خالصانه روزی انسان شود. تعابیری که مانند تغییر نعمت که در ادعیه و روایات به چشم می خورند بیانگر همین مطلبند

دوم. از تفسیری که گذشت استفاده مى‏شود شب قدر منحصر در آن شب
و آن سال نزول نیست؛ بلکه هر ساله این وقایع در یک شب خاص به نام شب قدر
 تکرار می شود؛ شبی که در آن، امور سال آینده تا شب قدر سال بعد اندازه گیرى و مقدر مى‏شود. این تکرار را می توان از کلمه یفرق  که فعل مضارع است و استمرار را مى‏رساند به خوبی استنباط کرد.

منظور از بهتر بودن این شب از هزار شب به طورى که مفسرین تفسیر کرده‏اند بهتر بودنش از نظر فضیلت عبادت است. این معنا با هدف قرآن هم تناسب دارد؛ چون هدف اصلی قرآن، نزدیک کردن مردم به سوى خدا و زنده کردن آنها با عبادت است بنابراین منظور از برتری، ارزش عبادت در آن شب است که از هزار شب عبادت برتر است. ناگفته نماند این همان معنایی است که در روایات نیز به آن اشاره شده است

پس ما در ماه رمضان شبی داریم که در آن شب، یکبار قرآن به صورت دفعی و یکجا بر قلب مطهر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد و در همان شب هر ساله مقدرات یک ساله رقم می خورد؛
بنابراین آن شب، شب نزول قرآن است (یکبار) و شب قدر است هر سال

برتر از هزار ماه

قرآن کریم ارزش این شب را برتر از هزار ماه می داند و می فرماید:
لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ؛
  شب قدر بهتر از هزار ماه است

منظور از بهتر بودن این شب از هزار شب به طورى که مفسرین تفسیر کرده‏اند بهتر بودنش از نظر فضیلت عبادت است. این معنا با هدف قرآن هم تناسب دارد؛ چون هدف اصلی قرآن، نزدیک کردن مردم به سوى خدا و زنده کردن آنها با عبادت است بنابراین منظور از برتری، ارزش عبادت در آن شب است که از هزار شب عبادت برتر است. ناگفته نماند این همان معنایی است که در روایات نیز به آن اشاره شده است

نزول ملائکه و روح در این شب

در این شب ملائکه و روح به دستور خداوند متعال ، تنزل پیدا کرده و پایین می آیند
تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کلِّ أَمْرٍ

علامه ره در معنای آیه می نویسد: ملائکه و روح در آن شب به اذن پرودگارشان نازل می شوند برای تدبیر هر امری از امور عالم.

در سوره نحل، فرودگاه این گروه را بندگان برگزیده خدا دانسته و می فرماید

یُنَزِّلُ الْمَلائِکةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى‏ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِه
 فرشتگان را با روح به فرمان خویش، بر هر کس از بندگانش که بخواهد، نازل می کند
منظور از روح کیست یا چیست؟

بعضى گفته‏اند: منظور، جبرئیل امین است که روح الامین نیز نامیده مى‏شود و بعضى با توجه به آیه 25/ شوری روح را به معنى وحى تفسیر کرده‏اند که می فرماید: 
 و کذلِک أَوْحَیْنا إِلَیْک رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ؛
همانگونه که بر پیامبران پیش وحى فرستادیم بر تو نیز به فرمان خود وحى کردیم

برکت به معنای خیر کثیر است و چون شب ظرف زمان است پس مبارک بودن آن شب به این است که ظرفیت خیر کثیرى را دارد. و این خیر کثیر، در درجه اول قرآن است که در چنین شبی نازل شد و رحمت گسترده اش، همه خلق را گرفت و در مراتب بعدی عبادتهای این شب است که با وجود ظاهری کوتاه و چند ساعته برتر از عبادتهای هزار ماه است و نیز عنایتها و الطاف ویژه خداوند متعال که در این شب نسب به بندگانش روا می دارد

در اینجا تفسیر سومى هم وجود دارد که بر اساس روایت است و آن اینکه روح، مخلوق عظیمى است برتر از فرشتگان، چنان که در حدیثى از امام صادق ع نقل شده است که شخصى از آن حضرت سۆال کرد: آیا روح همان جبرئیل است؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمود

جبرئیل من الملائکه، و الروح اعظم من الملائکة ؛ جبرئیل از ملائکه است و روح اعظم از ملائکه است.

غرق در سلام

این شب تا طلوع فجر غرق در سلام است ،
 سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْر

سلام و سلامت به معنای عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است.
بنابراین آیه اشاره به این دارد که خداوند متعال اراده کرده است که در آن شب، رحمتش شامل تمام بندگانی شود که به سوی او رو می آورند و نیز اراده کرده در آن شب درهای عذابش بسته باشد

شب مبارک

قرآن کریم این شب را شبی مبارک توصیف کرده و می فرماید:
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةٍ مُبارَکةٍ

برکت به معنای خیر کثیر است و چون شب ظرف زمان است پس مبارک بودن آن شب به این است که ظرفیت خیر کثیرى را دارد. و این خیر کثیر، در درجه اول قرآن است که در چنین شبی نازل شد و رحمت گسترده اش، همه خلق را گرفت و در مراتب بعدی عبادتهای این شب است که با وجود ظاهری کوتاه و چند ساعته برتر از عبادتهای هزار ماه است و نیز عنایت ها و الطاف ویژه خداوند متعال که در این شب نسب به بندگانش روا می دارد

ویژگی های خاص شب قدر در روایات

امام باقر علیه السلام فرمود :
 در آن شب، كار شایسته (مثل: نماز و زكات و خوبى‏هاى گوناگون) بهتر از كار در هزار ماهى است كه شب قدر در آنها نباشد

در روایاتی که از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام به ما رسیده نکاتی نهفته است که شب قدر را بیشتر به ما می شناساند. این نکات که برخی به عظمت، برخی به چیستی، برخی به زمان و برخی به سایر ویژگی های این شب بزرگ و پر رمز و راز اشاره دارد مجموعه ای از داده های وحیانی است که آگاهی از آنها ما را در شناخت و بعد در بهره برداری هر چه بیشتر از این شب مهم یاری می کند
نوشته حاضر برخی از این روایت های شریف را به محضر خوانندگان محترم تقدیم می کند

تأثیر برخی اعمال شب قدر

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
حضرت موسى علیه السلام به خداوند متعال چنین گفت:
خدایا! نزدیكى به تو را مى‏خواهم. فرمود:
 قُربی لِمَن یَستَیقِظُ لَیلَةَ القَدرِ ؛
نزدیكى به من، براى كسى است كه شب قدر را بیدار مى‏ماند

گفت: خدایا! رحمت تو را مى‏خواهم. فرمود:
 رَحمَتی لِمَن رَحِمَ المَساكینَ لَیلَةَ القَدرِ ؛
 رحمت من، براى كسى است كه در شب قدر بر بینوایان ترحّم كند
گفت: خدایا! عبور از صراط را مى‏خواهم. فرمود:
  ذلِكَ لِمَن تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فی لَیلَةِ القَدرِ ؛
 آن، براى كسى است كه در شب قدر، صدقه‏اى بدهد
گفت: خدایا! درختان و میوه‏هاى بهشتى مى‏خواهم. فرمود:
 ذلِكَ لِمَن سَبَّحَ تَسبیحَةً فی لَیلَةِ القَدرِ ؛
 آن، براى كسى است كه در شب قدر، تسبیح گوید
گفت: خدایا! رهایى از آتش را مى‏خواهم. فرمود:
 ذلِكَ لِمَن استَغفَرَ فی لَیلَةِ القَدرِ ؛
 آن، براى كسى است كه در شب قدر، آمرزش بخواهد و استغفار كند

گفت: خدایا! خرسندى تو را مى‏خواهم. فرمود:
رِضایَ لِمَن صَلّى رَكعَتَینِ فی لَیلَةِ القَدرِ ؛
 خرسندى من، براى كسى است كه در شب قدر، دو ركعت نماز بگزارد

خداوند متعال نخستین دورانى كه دنیا را آفرید، شب قدر را هم آفرید. نیز در آن شب، اوّلین پیامبر و اوّلین جانشین پیامبر را آفرید و مقدّر كرد كه در هر سال، شبى باشد كه در آن شب، تفسیر كارها را تا سال آینده فرود آورد

منظور از برتری این ماه نسبت به هزار ماه

شخصی به نام حُمران از امام باقر علیه السلام می پرسد:
 مقصود از این آیه که �شب قدر، بهتر از هزار ماه است� چیست؟

امام علیه السلام فرمود:
 العَمَلُ الصّالِحُ فیها مِنَ الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وأنواعِ الخَیرِ، خَیرٌ مِنَ العَمَلِ فی ألفِ شَهرٍ لَیسَ فیها لَیلَةُ القَدر ؛
 در آن شب، كار شایسته مثل: نماز و زكات و خوبى‏هاى گوناگون بهتر از كار در هزار ماهى است كه شب قدر در آنها نباشد

سفارش امام صادق علیه السلام به فرزندانش در باره شب قدر

امام صادق علیه‏السلام هر گاه ماه رمضان وارد مى‏شد، به فرزندانش چنین سفارش مى‏كرد: فَاجهَدوا أنفُسَكُم ؛
خود را به تلاش افكنید
 كه در این ماه، روزى‏ها تقسیم مى‏شوند و اجَل‏ها نوشته مى‏شوند و در این ماه، میهمانان خدا كه به زیارت خانه‏اش مى‏روند، نوشته (معیّن) مى‏شوند و در آن، شبى است كه عمل در آن بهتر از عمل در هزار ماه است

تقدیم برنامه هر سال به امام آن عصر

در روایت هایی به حقیقت مهم تصریح شده است که در شب قدر آنگاه که ملائکه و روح فرود می آیند به محضر امام و حجت آن عصر شرفیاب شده و برنامه سال آینده (تا شب قدر بعد) را خدمت ایشان تقدیم می دارند. دو نمونه از این روایات

روایت اول
امیرمۆمنان علیه السلام به ابن عبّاس فرمود

إنَّ لَیلَةَ القَدرِ فی كُلِّ سَنَةٍ وإنَّهُ یَنزِلُ فی تِلكَ اللَّیلَةِ أمرُ السَّنَةِ، ولِذلِكَ الأَمرِ وُلاةٌ بَعدَ رَسولِ اللّهِ صلى‏الله‏علیه‏وآله ؛
 شب قدر در هر سال هست. در آن شب، برنامه سال، فرود مى‏آید و پس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، کسانی هستند که آن برنامه برعهده آنهاست
ابن عبّاس گفت: آنان كیانند؟

[امیر مۆمنان علیه السلام‏] فرمود: من و یازده نفر از نسل من، پیشوایانى مُحدَّث [كه از عالم غیب با آنان سخن گفته مى‏شود]]

روایت دوم

سعید بن یسار نقل می کند

پیش معلّى بن خُنَیس بودم كه فرستاده امام صادق علیه السلام  آمد. به او گفتم: از امام علیه السلام درباره شب قدر سوال کن. وقتی برگشت، به او گفتم: پرسیدى؟

گفت: آرى؛ آنچه را خواستم و آنچه را نمى‏خواستم، به من خبر داد
فرمود:
 إنَّ اللّهَ یَقضی فیها مَقادیرَ تلِكَ السَّنَةِ، ثُمَّ یَقذِفُ بِهِ إلَى الأَرضِ ؛
 خداوند در آن شب، مقدّرات آن سال را حتمى مى‏كند. سپس آن را [توسط ملائکه] به سوى زمین فرومی‌آورد

پرسیدم: نزد چه كسى؟

فرمود:
إلى مَن تَرى ؛
به كسى كه مى‏بینى (یعنی خدمت خود حضرت به عنوان امام آن عصر)

طواف ملائکه به دور امام هر عصر در شب قدر

به امام باقر علیه السلام عرض شد:
شما شب قدر را مى‏شناسید؟ یعنی می دایند چه شبی است؟

فرمود:
وكَیفَ لانَعرِفُ لَیلَةَ القَدرِ وَالمَلائِكَةُ یَطوفونَ بِنا فیها ؛
 چگونه شب قدر را نشناسیم در حالى كه فرشتگان در آن شب بر گِرد ما مى‏چرخند

آفرینش شب قدر

امام باقر علیه السلام فرمود

لَقَد خَلَقَ اللّهُ جَلَّ ذِكرُهُ لَیلَةَ القَدرِ أَوَّلَ ما خَلَقَ الدُّنیا وَ لَقَد خَلَقَ فیها أَوَّلَ نَبِیٍّ یَكونُ وَأَوَّلَ وَصِیٍّ یَكونُ
 خداوند متعال نخستین دورانى كه دنیا را آفرید، شب قدر را هم آفرید. نیز در آن شب، اوّلین پیامبر و اوّلین جانشین پیامبر را آفرید و مقدّر كرد كه در هر سال، شبى باشد كه در آن شب، تفسیر كارها را تا سال آینده فرود آورد

سندی بر تداوم امامت

امام باقر علیه السلام فرمود

یا مَعشَرَ الشّیعَةِ، خاصِموا بِسورَةِ �إِنَّآ أَنزَلْنَهُ� تَفلُجوا

اى گروه شیعه! با سوره إنّا أنزلناه  مخاصمه و مجادله كنید تا چیره شوید
 به خدا سوگند كه این سوره، پس از پیامبر خدا، حجّت خداى متعال بر مردم است و این سوره، سَرور آیین شما و نهایت دانش ماست

بعد فرمودند

اى گروه شیعه!
با سوره حم وَ الْكِتَبِ الْمُبِینِ إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَةٍ مُّبَرَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِینَ مخاصمه كنید، كه این آیات، ویژه پیشوایان الهى پس از پیامبر خداست.

امام صادق علیه‏السلام هر گاه ماه رمضان وارد مى‏شد، به فرزندانش چنین سفارش مى‏كرد: فَاجهَدوا أنفُسَكُم ؛
خود را به تلاش افكنید كه در این ماه، روزى‏ها تقسیم مى‏شوند و اجَل‏ها نوشته مى‏شوند و در این ماه، میهمانان خدا كه به زیارت خانه‏اش مى‏روند، نوشته (معیّن) مى‏شوند و در آن، شبى است كه عمل در آن بهتر از عمل در هزار ماه است

توضیح
در تعدادی از روایات که روایت بالا نمونه ای از آنهاست آیات مربوط به شب قدر از محکمترین دلایل اثبات امامت و تداوم آن معرفی شده اند. در این روایات امام معصوم علیه السلام به شیعیان توصیه می کند که با منکران امامت و ولایت مناظره کنند و استدلال به این آیات بر آنها پیروز شوند و بعد هم برای تاکید بیشتر می فرماید:
 سوره قدر سرور دین شماست (یعنی از بزرگترین دلایل مذهب است) و نهایت دانش ماست زیرا در آن شب مكنونات علمى براى ما هویدا مى‏گردد

چگونگی استدلال:

از ظاهر قرآن فهمیده می شود که قضایای شب قدر، تداوم داشته و هر سال تکرار می گردد. این را می شود از مضارع بودن فعل  یُفْرَقُ  در آیه 4/ دخان و   تَنَزَّلُ  در آیه 4/ قدر به خوبی استنباط کرد

محل نزول امر الهی بر اساس روایات در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله ،
 خود آن حضرت بوده است

اکنون از کسانی که معتقد به تداوم خط امامت و وصایت الهی از غدیر به بعد نیستند سوال می شود بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله چه کسی این مقام را دارد که محل نزول ملائکه و امر الهی باشد؟

روایتهای متعدد داریم که هم رسول خدا صلی الله علیه و آله تصریح کرد و هم دیگر معصومان علیهم السلام بیان فرمودند (نمونه های بالا) که بعد از آن حضرت دیگر ائمه معصومین به ترتیب عهده دار این جایگاه هستند که اگر ما معتقد به تداوم امامت از غدیر تا ظهور نباشیم شب قدر و رویدادهای آن شب مملو از سؤالات بی جواب خواهد ماند؟

 حقیقت شب قدر / معنا و ماهیت حقیقی شب قدر چیست؟

 قدر  در لغت به معنای اندازه و اندازه گیری است . 
اما معنای اصطلاحی قدر 
 عبارت است از ویژگی هستی و وجود هر چیز و چگونگی آفرینش آن به عبارت دیگر، اندازه و محدوده وجودی هر چیز، قدر  نام دارد

بنابر دیدگاه حکمت الهی، در نظام آفرینش، هر چیزی اندازه ای خاص دارد و هیچ چیزی بی حساب و کتاب نیست . جهان حساب و کتاب دارد و بر اساس نظم ریاضی تنظیم شده، گذشته، حال و آینده آن با هم ارتباط دارند
استاد مطهری در تعریف قدر می فرماید:    قدر به معنای اندازه و تعیین است ... حوادث جهان ... از آن جهت که حدود و اندازه و موقعیت مکانی و زمانی آنها تعیین شده است،
مقدور به تقدیر الهی است
   . پس در یک کلام،  قدر  به معنای ویژگی های طبیعی و جسمانی چیزهاست که شامل شکل حدود، طول، عرض و موقعیت های مکانی و زمانی آنها می گردد و تمام موجودات مادی و طبیعی را در بر می گیرد

این معنا از روایات استفاده می شود; چنان که در روایتی از امام رضا (ع) پرسیده شد:
 معنای قدر چیست؟ امام (ع) فرمود:
تقدیر الشی ء، طوله و عرضه
اندازه گیری هر چیز اعم از طول و عرض آن است 
و در روایت دیگر، این امام بزرگوار در معنای قدر فرمود:
اندازه هر چیز اعم از طول وعرض و بقای آن است

بنابراین، معنای تقدیر الهی این است که در جهان مادی،
 آفریده ها از حیث هستی و آثار و و یژگی هایشان محدوده ای خاص دارند . این محدوده با اموری خاص مرتبط است; اموری که علت ها و شرایط آنها هستند و به دلیل اختلاف علل و شرایط، هستی، آثار و ویژگی های موجودات مادی نیز متفاوت است . هر موجود مادی به وسیله قالب هایی از داخل و خارج، اندازه گیری و قالب گیری می شود .
 این قالب، حدود، یعنی طول، عرض، شکل، رنگ، موقعیت مکانی و زمانی و سایر عوارض و ویژگی های مادی آن به شمار می آید . پس معنای تقدیر الهی در موجودات مادی، یعنی هدایت آنها به سوی مسیر هستی شان است که برای آنها مقدر گردیده است و در آن قالب گیری شده اند
اما تعبیر فلسفی قدر، اصل علیت است .  اصل علیت همان پیوند ضروری و قطعی حوادث با یکدیگر و این که هر حادثه ای تحتم و قطعیت ضروری و قطعی خود و نیز تقدر و خصوصیات وجودی خود را از امری یا اموری مقدم بر خود گرفته است  اصل علیت عمومی و نظام اسباب و مسببات بر جهان و جمیع وقایع و حوادث جهان حکم فرماست و هر حادثی، ضرورت و قطعیت وجود خود و نیز شکل و خصوصیت زمانی و مکانی و سایر خصوصیات وجودی اش را از علل متقدمه خود کسب کرده است و یک پیوند ناگسستی میان گذشته و حال و استقبال میان هر موجودی و علل متقدمه او هست

اما علل موجودات مادی ترکیبی، فاعل و ماده و شرایط و عدم مانع است که هر یک تاثیر خاص بر آن دارند و مجموع این تاثیرها، قالب وجودی خاصی را شکل می دهند . اگر تمام این علل و شرایط و عدم مانع، کنار هم گرد آیند، علت تامه ساخته می شود و معلول خود را ضرورت و وجود می دهد که از آن در متون دینی به  قضای الهی   تعبیر می شود . اما هر موجودی با توجه به علل و شرایط خود قالبی خاص دارد که عوارض و ویژگی های وجودی اش را می سازد و در متون دینی از آن به  قدر الهی  تعبیر می شود

با روشن شدن معنای قدر، امکان فهم حقیقت شب قدر نیز میسر می شود . شب قدر شبی است که همه مقدرات تقدیر می گردد و قالب معین و اندازه خاص هر پدیده، روشن و اندازه گیری می شود
به عبارت روشن تر، شب قدر یکی از شب های دهه آخر ماه رمضان است . طبق روایات ما، یکی از شب های نوزدهم یا بیست و یکم و به احتمال زیادتر، بیست و سوم ماه مبارک رمضان، است
در این شب - که شب نزول قرآن به شمار می آید - امور خیر و شر مردم و ولادت، مرگ، روزی، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه ای که در طول سال واقع می شود، تقدیر می گردد
شب قدر همیشه و هر سال تکرار می شود . عبادت در آن شب، فضیلت فراوان دارد و در نیکویی سرنوشت یک ساله بسیار مؤثر است
در این شب تمام حوادث سال آینده به امام هر زمان ارائه می شود و وی از سرنوشت خود و دیگران با خبر می گردد . امام باقر (ع) می فرماید:
 انه ینزل فی لیلة القدر الی ولی الامر تفسیر الامور سنة سنة، یؤمر فی امر نفسه بکذا و کذا و فی امر الناس بکذا و کذا 
در شب قدر به ولی امر (امام هر زمان) تفسیر کارها و حوادث نازل می شود و وی درباره خویش و دیگر مردمان مامور به دستورهایی می شود

پس شب قدر شبی است که

قرآن در آن نازل شده است

حوادث سال آینده در آن تقدیر می شود
این حوادث بر امام زمان - روحی فداه - عرضه و آن حضرت مامور به کارهایی می گردد

بنابراین، می توان گفت شب قدر، شب تقدیر و شب اندازه گیری و شب تعیین حوادث جهان ماده است

این مطلب مطابق آیات قرآنی نیز می باشد
 زیرا در آیه 185 سوره مبارکه  بقره  می فرماید:
  شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن   
ماه رمضان که در آن قرآن نازل شده است
 طبق این آیه، نزول قرآن (نزول دفعی) در ماه رمضان بوده است . و در آیات 3 - 5 سوره مبارکه دخان می فرماید:
 انا انزلناه فی لیلة مبارکة انا کنا منذرین فیها یفرق کل امر حکیم امرا من عندنا انا کنا مرسلین   
این آیه نیز تصریح دارد که نزول [دفعی] قرآن در یک شب بوده است که از آن به شب مبارک تعبیر شده است . همچنین در سوره مبارکه قدر تصریح شده است که قرآن در شب قدر نازل شده است

پس با جمع آیات سه گانه بالا روشن می شود
قرآن در ماه رمضان نازل شده است

قرآن در شبی مبارک از شب های ماه مبارک رمضان نازل شده است

این شب، در قرآن شب قدر نام دارد
ویژگی خاص این شب بر حسب آیات سوره مبارکه دخان دو امر است

الف . نزول قرآن
ب . هر امر حکیمی در آن شب مبارک جدا می گردد

اما سوره مبارکه قدر که به منزله شرح و تفسیر آیات سوره مبارکه  دخان   است،
 شش ویژگی برای شب قدر می شمارد
الف . شب نزول قرآن است
انا انزلناه فی لیلة القدر

ب . این شب، شبی ناشناخته است و این ناشناختگی به دلیل عظمت آن شب است
و ما ادراک ما لیلة القدر

ج . شب قدر از هزار ماه بهتر است .
لیلة القدر خیر من الف شهر

د . در این شب مبارک، ملائکه و روح با اجازه پروردگار عالمیان نازل می شوند
تنزل الملائکة و الروح فیها باذن ربهم
و روایات تصریح دارند که آنها بر قلب امام هر زمان نازل می شوند

ه . این نزول برای تحقق هر امری است که در سوره  دخان   بدان اشاره رفت
 (من کل امر) و این نزول - که مساوی با رحمت خاصه الهی بر مومنان شب زنده دار است
 تا طلوع فجر ادامه دارد
سلام هی حتی مطلع الفجر

و . شب قدر، شب تقدیر و اندازه گیری است; زیرا در این سوره - که تنها پنج آیه دارد - سه بار  لیلة القدر  تکرار شده است و این نشانه اهتمام ویژه قرآن به مسئله اندازه گیری در آن شب خاص است

مرحوم کلینی در کافی از امام باقر (ع) نقل می کند که آن حضرت در جواب معنای آیه
 انا انزلناه فی لیلة مبارکة   
فرمودند: آری شب قدر، شبی است که همه ساله در ماه رمضان و در دهه آخر آن، تجدید می شود . شبی که قرآن جز در آن شب نازل نشده و آن شبی است که خدای تعالی درباره اش فرموده است:
فیها یفرق کل امر حکیم
در آن شب هر، امری با حکمت، متعین و ممتاز می گردد . آن گاه فرمود:
در شب قدر، هر حادثه ای که باید در طول آن سال واقع گردد، تقدیر می شود
 خیر و شر، طاعت و معصیت و فرزندی که قرار است متولد شود یا اجلی که قرار است فرارسد یا رزقی که قرار است برسد و...............

پرسش

آیا لیلة القدر متعدد است؟ و آیا روز هم جزو شب قدر است؟

پاسخ اجمالی

شب قدر، شب مبارک و پر اهمیتی است که بنابر نص قرآن کریم در ماه رمضان قرار دارد.

در باره آنچه که در سؤال آمده است چند احتمال مطرح می شود:

منظور از تعدد شب قدر، یعنی در یک سال همان طور که مردم می گویند شب 19 و 21 و 23 شب قدر باشد

منظور از تعدد شب قدر، این باشد که شب قدر در زمان رسول الله (ص) وجود داشته است و بعد از ایشان، هم تکرار می شود 

منظور از تعدد شب قدر، این باشد که با توجه به اختلاف افق شهرهای مسلمان نشین و اختلاف در روزهای ماه مبارک رمضان هر منطقه شب قدر مخصوصی به خود داشته باشند

در جواب بخش اول باید گفت: آنچه که مردم می گویند یک تسامح در گفتار است و یک شب قدر که شب نزول قرآن و تقدیر امور است بیشتر نداریم. خداوند می فرماید:
"إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر"،
 ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم نه در شب های قدر.

نسبت به احتمال دوم باید گفت: بنا بر آیات قرآن و روایات، شب قدر مخصوص به زمان پیغمبر اکرم (ص) و نزول قرآن مجید نبوده، بلکه امرى است مستمر و شبى است مداوم که در همه سال تکرار مى‏شود، همانند عید قربان که در هر سال تکرار می شود؛ چراکه خداوند می فرماید:

 تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها...
 فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ

در این دو آیه "تنزل" و "یفرق" هر دو با صیغه مضارع آمده اند و دلالت بر استمرار می کنند.

در روایات هم آمده است: شب قدر در هر سال است و در این شب امر یک سال نازل می شود.

نسبت به احتمال سوم باید گفت: اختلاف افق باعث تعدد شب قدر نمی شود و مسلمانان اگر برای تشخیص شب اول ماه رمضان کوتاهی نکرده و به وظیفه شرعی خود در این باره عمل کرده و شب هایی را به خاطر احتمال شب قدر بودن، احیا نموده باشند، یقینا از الطاف خداوندی بهره مند می شوند و لو این که آن شب، واقعا شب قدر نباشد. البته بدیهی است که بعضی از خصوصیات شب قدر؛ مثل نزول ملائکه بر ولی خدا فقط در شب قدر واقعی اتفاق می افتد.

 از روایات بر می آید که روز قدر در فضیلت داشتن همانند شب قدر است، اگر چه اموری؛ مانند تدبیر کارها و نزول ملائک در شب قدر صورت می گیرد. خداوند می فرماید:
 "ملائکه و روح در این شب تقدیرات امور را نازل می کنند".

پاسخ تفصیلی

قبل از پرداختن به جواب باید تحلیلی نسبت به سؤال صورت گیرد و روشن گردد که منظور از تعدد، در سؤال پرسشگر محترم، چیست؟
آیا مراد این است که همه شب هایی که در دهه آخر ماه رمضان تعیین می�شوند؛ یعنی شب های 19، 21، 23، شب قدرند چون دارای اعمال مخصوصی هستند، یا شب قدر یکی از این شب ها است؟

یا منظور از تعدد این است که پرسشگر محترم می خواهد بداند، آیا شب قدر فقط یک بار بوده و آن هم در زمان حیات رسول گرامی اسلام (ص) و یا این که به طور متعدد تکرار شده است؟ و اگر مسئله تعدد صحیح است، آیا این تعدد شب قدر در زمان خود حضرت اتفاق می افتاده، یا این که پس از حیات ایشان هم تحقق پیدا می کند؟

یا منظور از تعدد این است که با توجه به اختلاف افق شهرهای مسلمان نشین در سراسر جهان و اختلاف ماه های قمری در این شهرها به طوری که در کشوری، اول رمضان به عنوان مثال روز سه شنبه است و در کشوری اول رمضان، روز بعد یعنی چهارشنبه است و به تبع آن، در شب های دهه آخر نیز اختلاف بوجود می آید. شب بیست و سوم ماه برای کشور اولی یک شب زودتر از دومی خواهد شد. بنابراین، شب قدر نمى‏تواند یک شب معین در سال بوده باشد. به این ترتیب قاعدتا هر کدام باید براى خود شب قدرى داشته باشند و شب قدر متعدد می شود.

پاسخ احتمال اول این است که، بنابر نص قرآن کریم شب قدر در ماه رمضان قرار دارد، و بیش از یک شب هم نیست؛ چرا که خداوند می فرماید:
 نَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر
 قرآن را در شب قدر نازل کردیم نه در شب های قدر، اما به جهاتی
 این یک شب برای ما تبیین نشده است و گفته اند یکی از این شب های 19 و...، شب قدر است و همه این شب ها را بیدار باشید و... تا بتوانید فضیلت شب قدر را درک کنید
اگر در روایات سه شب مشخص شده است برای آن است که کار را برای بندگان خدا آسان کنند.

پاسخ احتمال دوم این است که نظر قرآن و اهل بیت (ع) بر این است که شب قدر در زمان حضرت رسول اکرم (ص) بوده و همچنان باقی است.

 از آیه: "تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْر"،
 که صیغه مضارع (تنزل در اصل تتنزل بوده)، را به کار برده است، استمرار نزول ملائکه و روح فهمیده می شود.

همچنین در سوره دخان آیه 6 در مورد شب قدر آمده است:
 فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیم‏

أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلینَ
 که باز هم صیغه مضارع "یفرق" آمده که در زبان عربی نشانه استمرار فعل است.

روایات اهل بیت (ع) نیز بر این موضوع تأکید دارند.

امام جواد (ع) می فرماید: امام علی (ع) به حسن بن عباس فرمود: "شب قدر در هر سالی هست و در این شب، امر یک سال نازل می شود

پیامبر اکرم (ص) در جواب ابوذر که در مورد شب قدر سؤال کرده بود، فرمودند:
 "این شب، تا روز قیامت هست"

مفسران اهل سنت هم بر این نظر هستند که شب قدر همچنان باقی است.

اما نسبت به احتمال سوم، قبل از طرح پاسخ از باب مقدمه میگوییم: در فرهنگ اسلام شب قدر به جهت خصوصیات منحصر به فردی که برای او است، از اهمیت زیادی برخوردار است و روایات زیادی در تأکید بر احیای آن و اهمیت دادن به آن وارد شده است. از آن جمله سید بن طاووس در کتاب شریف اقبال آورده است که، پیامبر (ص) از موسی(ع) نقل فرموده که گفت: الاهی من قرب تو را می خواهم، فرمود:
 قرب من از برای کسی است که بیدار باشد در شب قدر، گفت: الاهی رحمت تو را خواهم، فرمود: رحمت من از برای کسی است که رحم کند فقرا را در شب قدر، گفت: خدایا نجات می خواهم، نجات از آتش، فرمود: این برای کسی است که استغفار کند در شب قدر، گفت: خدایا رضای تو را می خواهم، فرمود: خشنودی من از برای کسی است که دو رکعت نماز بخواند در شب قدر.

 از خصوصیات شب قدر است نزول قرآن، نزول فرشتگان و روح بر ولی خدا، همچنین بالاتر بودن عبادت آن یک شب از هزار ماه. و تدبیر و تقدیر وقایع و خلایق.

اما سؤال این است که با توجه به اختلاف افق در شهرهای مختلف، آیا تمام این خصوصیات برای همه اهالی شهرها با افق های متفاوت تکرار می شود؟

آنچه از نص قرآن کریم و ظاهر روایات بر می آید این است که شب قدر یک شب بیشتر نیست و خصوصیاتی که به ولی الله و امام معصوم (ع) بر می گردد همه در یک شب اتفاق می افتد؛ یعنی نزول ملائکه بر امام (ع) و اندازه گیری امور و حوادث و معیشت ها، همه در یک شب خاص است.

 خداوند می فرماید:
" َنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها "
ملائکه و روح در این شب نازل می شوند و نزول قرآن در این شب بوده است:
"اِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر".

یا در روایات آمده است: در این شب امر یک سال نازل می شود.

اما از نظر درک همه فضیلت هایی که برای شب قدر گفته اند، عمل به وظیفه می تواند راه گشا باشد؛
یعنی اگر با ادله ثابت شود که روز اول ماه رمضان چه روزی است، طبعاً شب قدر هم مشخص می شود و مسلماً اعمال و شب زنده داری ها و احیای آن شب بدون اجر باقی نمی ماند و امید است که همان پاداش شب زنده داران در شب قدر به انسان داده شود،
و لو این که واقعا آن شب، شب قدر نباشد، البته به شب زنده داری در دهه آخر ماه رمضان توصیه شده است و شاید این سنت اسلامی بدان جهت باشد که اطمینان به درک شب قدر برای ما حاصل شود.

 حال آیا روز قدر هم در شأن و منزلت همانند شب آن است؟ در جواب باید گفت: اگرچه وقایعی همچون نزول ملائکه بر ولی الله (ع) در شب قدر است، اما روز قدر هم در ارزش و فضیلت همانند شب آن است.

مرحوم شیخ عباس قمی در اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان می گوید: روزهای این شب ها را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و تلاوت و دعا به سر آورد؛ زیرا که در احادیث معتبره وارد شده است که روز قدر در فضیلت مثل شب قدر است.

از کنار هم قرار دادن این دو آیه:
" شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن" و "انا انزلناه فی لیلة القدر"،
چنین چیزی استفاده می شود قدر،

 گفته شده است:
خداوند چند چیز را در چند چیز مخفی کرده است: شب قدر را در میان شب ها، وقت قیامت را در میان اوقات، اسم اعظم را در میان اسماء ، ساعات اجابت دعا را در ساعات مختلف، رضای الاهی را در همه طاعات و اولیای خاص را میان همه بندگان، تا مردم همه ی شب ها را محترم شمرده و در همه اوقات از گناه پرهیز کنند، همه انسان ها را احترام کنند و در همه طاعات رضای او را بجویند
 شاید به خاطر همین مطلب باشد که پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) دهه آخر ماه مبارک رمضان را به احیا و شب زنده داری مشغول بودند، البته ممکن است گفته شود: پیامبر (ص) و امامان (ع) از شب قدر آگاهی داشتند و شب زنده داری آنان در دهه آخر دلیل و سرٌ دیگری داشته است و یا این که برای تعلیم دیگران بوده است که آنان این روش احتیاطی را عملا از معصومین یاد بگیرند

گرد آوري شده توسط محمد حسن خسروی

‍‍‍‍‍‍‍